Arkeologlar, dünyanın bilinen en eski halısının 2.000 yıldan daha eski olduğunu söylüyor.
Geçmişte, insanların mağara ve kulübelerinde sıcak bir ortam oluşturmak için hayvan derilerini kullandıklarını düşünmek çok mantıklı, değil mi? O dönemlerde henüz halı dokuma teknolojisi gelişmemişti, ama bu deriler, bugün “halı” dediğimiz dokumaların ilk adımlarıydı.
Tabii daha eski halı örnekleri olabilir, ama bugüne kadar bulduğumuz en eski halı, 1947’de Sibirya’da keşfedildi. Havanın aşırı soğuk olması, halının donmasına ve bu sayede binlerce yıl boyunca korunmasına sebep oldu. Bulunduğu yerden dolayı bu halıya Pazırık (Pazyryk) Halısı ya da Gorno-Altay Halısı deniliyor. Bu yer, Rusya’nın Çin, Moğolistan ve Kazakistan sınırına yakın olan Pazırık Vadisi’nde bulunuyor.
1929’da, arkeolog Mikhail Gryaznov bu bölgede ilk kazıyı yaparak bölgeye ilgiyi çekmiş. Yıllar sonra, 1947’de, Sergei Ivanovich Rudenko önderliğinde büyük çaplı kazılar yapıldığında, orada büyük bir mezarlık olduğunu keşfetmişler. Mezarların çoğu ne yazık ki daha önce yağmalanmış, ama hırsızlar mücevher ve değerli metalleri alırken, arkeologların asıl ilgisini çeken birçok şeyi geride bırakmışlar. Halı, mobilyalar, at iskeletleri ve çeşitli eşyalar bu kazılarla ortaya çıkarılmış.
En ilginç bulgulardan biri, derisinde gözle görülür dövmeler olan elli yaşlarında bir adamın mumyasıydı. Yapılan analizler, bu adamın vücudunun birçok yerinin dövmelerle kaplı olduğunu gösterdi. Dövmelerinde, eşek, geyik ve koç gibi hayvanların yanı sıra fantastik yaratıklar da bulunuyordu. Ayrıca, bugünkü Sibirya kabilelerinde tedavi amaçlı kullanılan daire biçiminde dövme desenleri de vardı.
Bir diğer önemli keşif ise 1993’te yapıldı. Arkeolog Natalia Polosmak tarafından bulunan Buz Bakiresi, genç ve yüksek statüde bir kadındı. Ahşap bir mezara gömülmüş ve altı atın çektiği bir arabayla birlikte defnedilmişti. Mezar su altında kaldığı ve donduğu için, ceset mükemmel şekilde korunmuştu. Buz Bakiresi’nin dövmeleri, giydiği Hindistan’dan geldiği düşünülen yabani ipekten yapılmış bluz ve İran’a özgü kişniş tohumları gibi objeler, Sibirya’nın bu uzak bölgesiyle çeşitli kültürler arasında ticaret olduğunu gösteriyor.
Bu bulguların ışığında, bölgede yaşayan Pazırık kültürü hakkında önemli bilgiler edinildi. Bu kültür, Bozkırlarda yaşamış ve İskitlerle kültürel bağlantılara sahip bir toplumdu. Göçebe bir hayat sürüyor, atları ticaret amacıyla kullanıyorlardı. Yunan maskelerinin bulunması, Helenistik kolonilerle bile temas ettiklerine işaret ediyor.
Şimdi gelelim başlığa konu olan halıya. Bu halı, 1949’da Rudenko tarafından bir soylunun mezarında bulundu. 2 metre uzunluğunda, 1,83 metre genişliğinde ve sadece 2,4 milimetre kalınlığında olan bu eser, koyun yününden yapılmış ve tam 1.125.000 düğümle dokunmuş! Bu, modern halılardan bile daha sıkı bir düğüm tekniği olduğunu gösteriyor. Halı, soğukta donduğu için kırmızı ve altın rengindeki desenleri hala görülebiliyor.
Ortasında kare desenler ve çiçek motifleri yer alırken, dış bordürlerinde grifonlar, geyikler ve atlar gibi figürler var. Bu halının tam olarak hangi kültüre ait olduğu konusunda bazı tartışmalar olsa da, birçok uzman bu halının İran kökenli olduğunu düşünüyor. Halının bulunduğu Altay Dağları’na ihraç edildiği ve hatta belki de sipariş üzerine dokunduğu düşünülüyor.
Bir halının bu kadar çok bilgi ve detay barındırması gerçekten şaşırtıcı, değil mi? 😊
